18. To ular chumolilar vodiysiga yetgan vaqtlarida, bir chumoli: «Ey chumolilar, uyalaringizga kiringlar, yana Sulaymon va uning lashkarlari o‘zlari sezmagan hollarida sizlarni bosib-yanchib ketmasinlar», degan edi.

19. (Sulaymon) uning so‘zidan kulib-tabassum qildi va dedi: «Parvardigorim, meni Sen menga va ota-onamga in’om etgan ne’matingga shukr qilishga va O’zing rozi bo‘ladigan yaxshi amallarnigina qilishga muvaffaq etgin va meni ham O’z fazlu rahmating bilan solih bandalaring qatoriga kiritgin».

20-21. U qushlarni ko‘zdan kechirib (ularning orasida hudhudga ko‘zi tushmagach): «Nega men hudhudni ko‘rmayapman, balki u (mendan beizn) g‘oyib bo‘lguvchilardandir?! Albatta uni qattiq azob bilan azoblarman yo so‘yib yuborurman yoki u menga (o‘z uzrini bayon qilib) ochiq hujjat keltirur», dedi.

22. So‘ng uzoqqa qolmay (hudhud kelib) dedi: «Men sen ogoh bo‘lmagan narsadan ogoh bo‘ldim va senga Saba’ (shahri) dan aniq bir xabar keltirdim.

23. Darhaqiqat men bir ayolni ko‘rdim. U ularning malikasi ekan. Unga barcha narsadan ato etilgan bo‘lib, katta taxti ham bordir.

I z o h. Sulaymon alayhis-salom zamonlarida (miloddan ilgari — taxminan o‘ninchi asrda) Yaman mamlakatining Saba’ shahrida Bilqiys ismli ayol hukmronlik qilgan.

24-25. Men u va uning qavmi Allohni qo‘yib, quyoshga sajda-ibodat qilayotganlarini ko‘rdim». Shayton ularga (qilayotgan) amallarini chiroyli ko‘rsatib, ularni (Haq) yo‘ldan to‘sib qo‘ygandir. Bas ular (to) Allohga sajda qilmagunlaricha (Haq yo‘lga) hidoyat topmaslar. (Alloh) osmonlar va yerdagi barcha sirlarni oshkor qiladigan hamda sizlar yashiradigan va oshkor qiladigan barcha narsalarni ham biladigan zotdir.

I z o h. Ushbu oyat sajda oyati bo‘lib, uni o‘quvchiga ham, eshitguvchiga ham bir marta sajda qilish vojibdir.

26. «Alloh — hech qanday iloh yo‘q, magar Uning O’zigina bordir. U ulug‘ arsh egasidir».

27. (Sulaymon) dedi: «Sen rost so‘zladingmi ski yolg‘onchilardan bo‘ldingmi, ko‘rurmiz.

28. Mana bu maktubimni olib borib, ularga tashlagin, so‘ngra ulardan chetlanib kuzatgin-chi, nima (javob) qaytarar ekanlar».

29. (Qachonki hudhud Sulaymonning maktubini olib kelib, malika Bilqiysning oldiga tashlagach) u dedi: «Ey odamlar, haqiqatan menga ulug‘ bir maktub tashlandi.

32. (Malika) aytdi: «Ey odamlar, menga bu ishimda fatvo-maslahat beringlar. Men to sizlar guvoh bo‘lmaguningizcha biron ish haqida hukm qilguvchi emasman».

33. Ular dedilar: «Bizlar kuch-quvvat va jur’at-matonat egalaridirmiz. (Qanday ishga) buyurish sening o‘zingga havola. Bas nimaga buyurishni o‘ylab ko‘raver, (bizlar esa senga itoat eturmiz)».

34. U aytdi: «Aniqki podshoxlar qachon biron qishloqqa (bostirib) kirsalar uni vayron eturlar, aholisining obro‘-e’tiborlilarini esa hor-zor qilurlar. Ularning qilmish-odatlari shudir.

35. Men ularga bir hadya yuborib, ko‘ray-chi, elchilarim nima (xabar) bilan qaytar ekanlar».

I z o h. Bilqiys dono malika edi. U hadya yuborish bilan Sulaymon alayhis-salomning haqiqiy payg‘ambarmi yoki oddiy bosqinchi podshohmi ekanligini imtihon qiladi. Malikaning fikri shunday edi: «U agar oddiy podshoh bo‘lsa, hadyani darhol qabul qiladi, demak unga qarshi hujum uyushtirish ham mumkin bo‘ladi. Endi agar u Alloh taoloning payg‘ambari bo‘lsa, hadya qabul qilmaydi, u holda unga bo‘ysunish lozim bo‘ladi».

36. Bas qachonki (Bilqiysning elchilari uning yuborgan hadyasini olib) Sulaymon (huzuriga) kelgach u dedi: «Sizlar menga mol-dunyo bilan madad bermoqchimisiz?! U holda (bilingizki, Alloh menga ato etgan (payg‘ambarlik va mulku-davlat) U zot sizlarga bergan (mol-dunyodan) yaxshiroqdir. Balki sizlar hadyalaringiz bilan xursand bo‘larsizlar, (lekin mening unga ehtiyojim yo‘qdir).

37. Sen (qavmingga) qaytib borib (aytginki, agar huzurimga bo‘yinsungan hollarida kelmasalar) albatta biz ularga shunday qo‘shin bilan borurmizki, ular unga aslo bas kela olmaslar va albatta biz ularni (qishloqlaridan) mag‘lub hollarida quvib chiqarurmiz».

I z o h. Bilqiysning elchisi uning oldiga hadya bilan qaytib borib Sulaymon alayhissalomning javoblarini yetkazgach, u «Bu oddiy podshoh emasligini bilgan edim», dedi va Sulaymon payg‘ambarga: «Men sening kimligingni va da’vat qilayotgan dining qanday din ekanligini bilish uchun o‘z a’yonlarim bilan huzuringga bormoqdaman», degan xabar bilan chopar yuborib, o‘zi o‘n ikki ming odam bilan yo‘lga tushdi. Qachonki ular Sulaymon alayhis-salomning qarorgohlariga yetib kelishlariga bir farsax (olti chaqirim atrofida) qolganida u zot bundan xabar topib, ularga o‘zining haq payg‘ambar ekanligini isbotlaydigan bir mo‘‘jiza ko‘rsatish va malika Bilqiysning fahmu-farosatini sinash maqsadida qo‘l ostidagi xaloyiqqa qarab:

38. «Ey odamlar, ular mening huzurimga bo‘ysungan hollarida kelishlaridan ilgari qaysi birlaringiz menga uning (ya’ni Bilqiysning o‘z shahrida qolgan) taxtini keltira olur», dedi.

39. (Shunda) jinlardan bir paxlavoni aytdi: «Men uni sen o‘rningdan turishingdan ilgari senga keltirurman. Albatta men bunga qodir va ishonchlidirman».

40. Kitobdan ogoxligi bor bo‘lgan bir zot esa: «Men uni ko‘zing o‘zingta qaytgunicha (ya’ni ko‘z ochib yumguncha) senga keltirurman», dedi. «Bu Parvardigorimning men shukr qilamanmi yoki kufroni ne’mat qilamanmi, imtihon etish uchun bergan fazlu-marhamatidandir. Kim shukr qilsa, bas, albatta u faqat o‘z (foydasi) uchun shukr qilur. Kim kufroni ne’mat qilsa, bas, albatta Parvardigorim (uning shukr qilishidan) behojat va fazlu-karam egasidir».

41. (Qachonki malikaning kelishi yaqinlashib qolgach, Sulaymon unin fahmufarosatini sinash uchun) dedi: «Uning taxtini tanimaydigan qilib — o‘zgartirib qo‘yinglar u (o‘z taxtini tanishga) topurmi yoki yo‘l topa olmaydigan kimsalardan bo‘lurmi, ko‘rurmiz».

42. Endi qachonki u kelgach: «Sening taxting shundaymidi?» — deyildi. U (hayratga tushib): «Xuddi o‘shaning o‘zi-ku» dedi. (Shunda Sulaymon aytdi: «Alhamdulillohki), bizlarga undan ilgari ilm-ma’rifat berilib, musulmon bo‘lganmiz.

44. (Malikaga): «Saroyga kirgin», deyildi. Endi qachonki u (saroyni) ko‘rgach, uni suv (to‘lqin) deb o‘ylab oyoqlarini ochgan edi, (Sulaymon): «Bu oynadan yasalgan baland qasrdir», dedi. Shunda malika) aytdi: «Parvardigorim, darhaqiqat men (quyoshga sig‘inish bilan) jonimga jabr qilibman, (endi) Sulaymon bilan birga barcha olamlar hojasi — Allohga bo‘yinsundim».

45. Kasamki, Biz Samud (qabilasi)ga birodarlari Solihni payg‘ambar qildik. (U): «Allohga ibodat qilingiz», (dedi). Bas banogoh ular talashib-tortishadigan ikki guruh bo‘lib oldilar.

46. (Samud qabilasidagi kofir bo‘lgan guruh Solihga: «Agar chin payg‘ambar bo‘lsang, bizlarni qo‘rqitayotgan azobingni keltir-chi», deganlarida) u aytdi: «Ey qavmim, nega sizlar yaxshilik-rahmatdan ilgari yomonlik-azobni shoshtirmoqdasiz?! Sizlarga rahm-shafqat qilinishi uchun Allohdan mag‘firat so‘rasangizlar bo‘lmasmi?!»

47. Ular dedilar: «Bizlar (boshimizga tushgan ocharchilik-qahatchilik) sening va sen bilan birga bo‘lgan (mo‘minlarning) shumqadamligidan deb bildik». U aytdi: «Sizlarning (boshingizga tushgan) baxtsizlik Alloh huzuridandir. Balki sizlar imtihon qilinayotgan qavmdirsiz».

48. U shaharda (o‘zlarini) o‘nglamay yer yuzida buzg‘unchilik qilib yuradigan to‘qqiz nafar kimsa bor edi.

49. O’shalar Alloh nomiga qasam ichishib (bir-birlariga) aytdilar: «Albatta (Solihni) va uning axli-tobe’larini tunda halok qilurmiz, so‘ngra uning valiyhomiysiga: «Bizlar (na Solihning va na) uning axli-tobe’larining halokatiga guvoh bo‘lgan emasmiz. Albatta bizlar rostgo‘y kishilardirmiz», deymiz».

50. Ular (Solih va uning tobe’lariga qarshi o‘z) makrlarini qildilar. Biz ham ular sezmagan hollarida (ularni halok qilish bilan) bir «makr» qildik.

51. Endi ularning qilgan makrlari oqibati qanday bo‘lganini ko‘ring — Biz ularni va barcha qavmlarini halok qildik.

52. Mana, ular zolim bo‘lganliklari sababli uylari huvillab qoldi! Albatta bunda biladigan qavm uchun oyat-ibrat bordir.

53. Iymon keltirgan va taqvodor bo‘lgan zotlarga esa najot berdik.

54. Lutni (eslang). O’shanda u qavmiga aytgan edi: «Sizlar ko‘rib-bilib turgan holingizda buzuqlik qilurmisizlar?!

57. So‘ng Biz (Lutga) va uning ahli-tobe’lariga najot berdik. Magar uning xotini (najot topmadi, chunki) Biz uni qolib halok bo‘lguvchilardan bo‘lishini taqdir qilib — belgilab qo‘ydik.

58. Va ularning ustiga bir yomg‘ir (ya’ni tosh yog‘dirdik) Bas (azobdan) ogoxlantirilguvchilar yomg‘iri naqadar yomon bo‘dtsi!

59. (Ey Muhammad,) ayting: «Allohga hamdu-sano bo‘lsin va Uning O’zi (payg‘ambarlik uchun) tanlagan bandalariga duoyu-salom bo‘lsin». Alloh yaxshiroqmi yoki ular (Makka mushriklari Allohga) sherik qilayotgan butlarimi?!

60. Yoki osmonlar va yerni yaratgan hamda sizlar uchun osmondan suvyomg‘ ir yog‘dirib, uning yordamida go‘zal bog‘larni o‘stirgan zotmi?! Sizlar uchun u (bog‘larning) dov-daraxtini o‘stirish imkoni yo‘q edi. Alloh bilan birga yana biron iloh bormi?! Yo‘q, ular (Allohga o‘zgalarni) teng biladigan qavmdirlar!

61. Yoki yerni (barcha jonzotlar uchun) qarorgoh qilib, uning o‘rtasida daryolar paydo qilgan va uning uchun tutqi-tog‘lar barpo qilgan hamda ikki (ya’ni sho‘rchuchuk) dengiz-daryo o‘rtasida to‘siq-to‘g‘on insho qilgan zotmi?! Alloh bilan birga yana biron iloh bormi?! Yo‘q, ularning ko‘plari bilmaydilar!

62. Yoki muztar-nochor odam duo-iltijo qilgan vaqtida (duosini) ijobat qiladigan va (uning) mushkulini oson qiladigan hamda sizlarni yerning xalifaegalari qiladigan zotmi?! Alloh bilan birga yana biron iloh bormi?! Kamdan-kam eslatma-ibrat olursizlar!

63. Yoki sizlarga quruqlik va dengiz zulmatlarida to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatadigan va O’z rahmati-yomg‘iri oldidan shamollarni xushxabar qilib jo‘natadigan zotmi?! Alloh bilan birga yana biron iloh bormi?! Alloh ularning shirk keltirgan narsalaridan yuksakdir!

64. Yoki boshlab O’zi yaratib, so‘ngra (oxiratda) qayta yaratadigan zotmi?! Kim sizlarga osmon va zamindan rizqu-ro‘z berur? Alloh bilan birga yana biron iloh bormi?! (Ey Muhammad, kofirlarga) ayting: «Agar rostgo‘y bo‘lsangizlar hujjatlaringizni keltiringiz!»

65. Ayting: «Osmonlar va yerdagi biron kimsa g‘aybni bilmas, magar Allohgina (bilur)». Ular qachon qayta tirilishlarini ham seza olmaslar.

66. Balki ularning oxirat haqidagi bilimlari pishib yetilgandir (va shu sababdan oxirat haqida so‘rayotgandirlar) Yo‘q, ular (oxiratdan) shak-shubhadadirlar! Yo‘q, ular undan ko‘rdirlar!

67. Kofir bo‘lgan kimsalar dedilar: «O’zimiz ham ota-bobolarimiz ham tuproqqa aylanib ketgan vaqtimizda (qayta tirilib, qabrlarimizdan) chiqarilguvchidirmizmi?! Darhaqiqat bizlarning o‘zimizga ham, ilgari otabobolarimizga ham mana shu va’da qilingandir. Bu faqat o‘tganlarning afsonalaridir».

69. Ayting: «Yerni aylanib, jinoyatchi kimsalarning oqibatlari qanday bo‘lganini ko‘ringlar!»

70. (Ey Muhammad), siz ularning (iymon keltirmaganlari) ustida g‘am chekmang ular qilayotgan makrlardan siqilmang ham!

71. Ular: «Rostgo‘y bo‘lsangizlar (aytinglar-chi), mana shu va’da (qilingan azob) qachon bo‘ladi?» deydilar.

73. Albatta, Parvardigoringiz odamlarga fazlu-marhamat sohibidir. Lekin ularning ko‘plari shukr qilmaydilar.

74. Albatta, Parvardigoringiz ularning dillari yashiradigan narsani ham, ular oshkor qiladigan narsani ham bilur.

75. Osmon va zamindagi har bir sir ochiq Kitobda (ya’ni Lavhul-Mahfuzda) mavjuddir.

76. Albatta, ushbu Qur’on Bani Isroilga ular ixtilof qilayotgan narsalarning ko‘pini so‘ylab – bayon qilib berur.

77. Albatta, u iymon keltiradigan kishilar uchun hidoyat va rahmatdir.

I z o h. Bani Isroil qavmi, ya’ni yahudiylar o‘zaro ixtilof qilib yuradigan Iyso payg‘ambar haqida va boshqa juda ko‘p muammolar to‘g‘risida Qur’oni Karimda aniq tafsilotlar bayon qilingandir. Ushbu ikki oyatda Qur’onning unga iymon keltiradigan kishilar uchun Allohning rahmatiga hidoyat qilguvchi rahbar-yo‘lboshchi ekanligi uqtiriladi.

78. Albatta, Parvardigoringiz (odamlar) o‘rtasida O’z hukmi (ya’ni adolati) bilan hukm qilur. U g‘olib va bilguvchidir.

79. Bas siz Allohga tavakkul qiling! Albatta, siz ravshan haqiqat ustidadirsiz.

80. Aniqki, siz (o‘z da’vatingizni) “o‘liklarga” uqtira olmassiz va yuz o‘girib ketayotgan karlarga ham bu da’vatni uqtira olmassiz.

81. Yana siz ko‘rlarni ham zalolatlaridan (chiqarib, haq yo‘lga) hidoyat qila olguvchi emasdirsiz. Siz faqat Bizning oyatlarimizga iymon keltirib, musulmon bo‘ladigan kishilargagina uqtira olursiz.

82. Qachon (kofirlarning) ustiga so‘z-azob tushganida (ya’ni qiyomat yaqinlashib qolganida), Biz ular uchun yerdan bir jonivor chiqarurmiz. U ularga odamlar Bizning oyatlarimizga ishonmaydigan bo‘lib qolganlari haqida so‘zlar.

I z o h. Hadisi sharifda aytilishicha, oxir zamon bo‘lganda, yer ostidan misli ko‘rilmagan bir hayvon chiqib, Alloh taoloning oyatlariga iymon keltirmaydigan kimsalarni la’natlar va shu hodisadan keyin qiyomat qoyim bo‘lishi aniq ekan.

83. Biz har bir millatdan bir guruh Bizning oyatlarimizni yolg‘on deydigan kimsalarni to‘plab, ular tizilib turadigan kunni (eslang).

84. Endi qachon ular (hisob-kitob qilinadigan joyga) kelishgach, (Alloh) aytdi: «Sizlar aniq-puxta bilmagan holingizda Mening oyatlarimni yolg‘on dedingizmi?! Bo‘lmasa nima qilguvchi bo‘ldingizlar?!»

85. Zolim-kofir bo‘lganlari sababli ularning ustiga so‘z — azob tushdi. Bas ular (biron so‘z) so‘zlay olmaslar.

86. Biz ular orom olishlari uchun kechani paydo qilganimizni va kunduzni yorug‘ qilib qo‘yganimizni ko‘rmadilarmi?! Albatta bunday iymon keltiradigan qavm uchun oyat-ibratlar bordir.

88. Siz tog‘larni ko‘rib tek qotib turibdi, deb o‘ylarsiz. Holbuki ular ham xuddi bulutlar yurgandek yurarlar. (Bu) barcha narsani puxta qilgan zot — Allohning hunaridir. Albatta, U Zot sizlar qilayotgan (barcha) ishlardan ogohdir.

I z o h. Ushbu oyat yerning tinmasdan o‘z o‘qi atrofida aylanib turishiga Tangri taolo tomonidan nozil qilingan dalildir «Albatta bunda aql egalari uchun oyat-ibrat bordir».

89. Kim yaxshilik bilan kelsa, bas uning uchun o‘sha (yaxshiligidan) yaxshiroq mukofot bo‘lur. Va ular o‘sha Kunning dahshatidan omondadirlar.

90. Kim yomonlik bilan kelsa, bas yuztuban hollarida do‘zaxga tashlanurlar. (Va ularga aytilur): «Sizlarga faqat qilib o‘tgan amallaringizning jazosi berilur».

91-92. (Ey Muhammad, ularga ayting): «Men faqat mana shu shaharning (ya’ni Makkai Mukarramaning) Parvardigorigagina ibodat qilishga buyurilgandirman. U (bu shaharni) xarom qilgan zotdir (ya’ni bu shaharda qon to‘kilishi, biron kishiga zulm qilinishi, ov ovlanishi va hatto o‘t yulinishi ham harom qilingandir). Barcha narsa Unikidir. Men musulmonlardan bo‘lishga va Qur’on tilovat qilishga buyurilgandirman». Bas kim haq yo‘lga yursa faqat o‘z (foydasi) uchun yurar. Kim yo‘ldan ozsa, u holda aytingki: «Men faqat (yo‘ldan ozgan kimsalarni Allohning azobidan) ogohlantirguvchilardandirman».