17. Nuh (qavmidan) keyin ham qancha asrlarni (avlodlarni) halok qildik. (Ey Muhammad), Parvardigoringizning O’zi bandalarining gunohlaridan yetarli xabardor, ogohdir.

18. Kim naqd (dunyo)ni ko‘zlovchi bo‘lsa, Biz (shu dunyoda ulardan) O’zimiz istagan kimsalar uchun O’zimiz xohlagan narsani naqd qilib berurmiz. So‘ngra (ya’ni, oxiratda) uning uchun o‘zi mazammat va quvg‘inga duchor bo‘lgan holda kiradigan jahannamni joy qilib berurmiz.

19. Kim oxiratni istasa va mo‘min bo‘lgan holida (oxiratga loyiq) sa’y-harakat qilsa, bas, unday zotlarning sa’ylari (Alloh nazdida) maqbul bo‘lur.

20. (Ey Muhammad, bu dunyoda odamlarning) barchalariga — mana bu (mo‘min)larga ham, anavi (kofir)larga ham Parvardigoringizning ne’matidan ato eturmiz. Parvardigoringizning ne’mati (hech kimdan) man’ qilinmas.

21. (Bu dunyoda) ularning birovlaridan birovlarini (rizqu martabada) qanday ustun qilganimizni ko‘ring! Shak-shubha yo‘qki, oxirat darajalari necha barobar ulug‘ va afzalroqdir.

22. Siz yana Alloh bilan birga o‘zga biron iloh ham bor deb mazammatlanguvchi va mahrum bo‘lib o‘tirmang!

23. Parvardigoringiz, yolg‘iz Uning O’ziga ibodat qilishlaringizni hamda otaonaga yaxshilik qilishlaringizni amr etdi. Agar ularning (ota-onangizning) birovi yoki har ikkisi sening qo‘l ostingda keksalik yoshiga yetsalar, ularga qarab «uf» tortma va ularning (so‘zlarini) qaytarma! Ularga (doimo) yaxshi so‘z ayt!

24. Ular uchun, mehribonlik bilan, xorlik qanotini past tut — xokisor bo‘l va: «Parvardigorim, meni (ular) go‘daklik chog‘imdan tarbiyalab-o‘stirganlaridek, sen ham ularga rahm-shafqat qilgin», deb (haqlariga duo qil)!

I z o h . Ushbu ikki oyatda ota-ona va farzand o‘rtasidagi munosabat xususida so‘z boradi. Avvalo, Islom barcha mo‘min-musulmon farzandlar uchun ota-onaga yaxshilikni yolg‘iz Alloh taologa ibodatdan keyingi ikkinchi vazifa qilib qo‘yadi. Bu ta’limotga binoan, ota-ona mo‘minmi, kofirmi, yaxshimi-yomonmi, baribir farzand ularga nisbatan hurmat saqlashi, so‘zlarini qaytarmasligi va haqlariga yaxshi duolar qilishi vojibdir. Lekin mana shu oyati karimada zikr qilingan duoda juda ham zarur bir nukta borki, biz, undan g‘ofil bo‘lmasligimiz lozim. Ota-onalik huquqini qozonish uchun bola tug‘ishning o‘zi kifoya qilmay, balki ularga ta’lim-tarbiya berish ham muhim shartlardan ekan.

25. (Ey insonlar), Parvardigoringiz dillaringizdagi sirlaringizni juda yaxshi bilguvchidir. Agar sizlar yaxshi bo‘lsangizlar (ya’ni, ota-onalaringizning huquqlarini tanib, ularga mehribon bo‘lsangizlar. Albatta Alloh bilmasdan qilgan gunohlaringizni mag‘firat qilur). Zero, u tavba qilguvchilarni mag‘firat etuvchi bo‘lgan zotdir.

26. (Ey Muhammad), qavmi-qarindoshga, miskin va yo‘lovchiga (xayru ehson qilish bilan) haqlarini ato eting va isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymang!

27. Chunki isrof qilguvchilar shaytonlarning do‘stlari bo‘lgan kimsalardir. Shayton esa Parvardigoriga butunlay kofir bo‘lgandir.

28. Agar siz Parvardigoringiz tomonidan bo‘ladigan marhamatdan umidvor holingizda (hozir qo‘lingizda bo‘lmagani sababli xayr-ehson qilish imkonini topmay), ulardan (ya’ni, qavm-qarindosh, miskin va yo‘lovchilardan) yuz o‘giradigan bo‘lsangiz, u holda ularga yumshoq so‘z ayting!

29. (Baxillik bilan) qo‘lingizni bo‘yningizga bog‘lab ham olmang. Isrofgarchilik qilish bilan uni butunlay yozib ham yubormang. Aks holda, malomat va nadomatda qolursiz.

30. Shubhasiz, Parvardigoringiz O’zi xohlagan kishilarning rizqini keng qilur va (O’zi xohlagan kishilarning rizqini) tang qilur. Albatta, u bandalaridan ogoh va (ularni) ko‘rib turguvchi bo‘lgan zotdir.

31. (Ey insonlar), bolalaringizni yo‘qchiliqdan qo‘rqib o‘ldirmangizlar — ularga ham, sizlarga ham Biz o‘zimiz rizq berurmiz. Ularni o‘ldirmoq, shak-shubhasiz, katta xatodir.

32. Zinoga yaqinlashmanglar! Chunki (bu) buzuqlikdir - eng yomon yo‘ldir.

33. Alloh (o‘ldirishni) harom qilgan jonni (ya’ni, qatl etilishga mustahiq bo‘lmagan jonni nohaq o‘ldirmangiz, magar haq shar’iy qonun) bilangina o‘ldirishlaringiz mumkindir. Kimki mazlum bo‘lgan holida (ya’ni, nohaq) o‘ldirilsa, biz uning egasi — vorisi uchun (qasos olishga) saltanat-huquq bergandirmiz. Bas, u (qotilni) o‘ldirishda haddan oshmasin (ya’ni, qotilning o‘rniga boshqa birovni o‘ldirmasin, yo bir kishining muqobiliga ikki kishini o‘ldirmasin, yoki qotilni o‘ldirishda uning quloq-burnini kesmasin)! Zero, u (Alloh tomonidan qotilning ustiga) g‘olib qilingan zotdir.

34. Yetimning moliga to u balog‘at yoshiga yetgunicha yaqinlashganlar, magar eng chiroyli yo‘sinda (unga biron ziyon yetkazmasdan yaqinlashinglar — tasarruf qilinglar). Ahdga vafo qilinglar. Zero, ahd-paymon (Qiyomat kuni) mas’ul bo‘linadigan ishdir.

35. (O’rtalaringizdagi oldi-berdi, savdo-sotiqdan biron narsani) o‘lchagan vaqtlaringizda o‘lchovni to‘la-to‘kis qilinglar va to‘g‘ri tarozidan tortinglar! Mana shu eng yaxshi va chiroyli yechim hukmdir.

36. (Ey inson), o‘zing aniq bilmagan narsaga ergashma! Chunki quloq, ko‘z, dil — bularning barchasi to‘g‘risida (har bir inson) mas’ul bo‘lur (ya’ni, eshitgan, ko‘rgan ishongan har bir narsasi uchun kishi Qiyomat kunida javob beradi).

37. Yer yuzida kibr-havo bilan yurmagin! Chunki sen (oyoqlaring bilan) hargiz yerni teshib (uning tubiga) ketolmaysan va bo‘yi bastda tog‘larga yetolmaysan. (Bas, bu kadar ojiz ekansan, nechun kibru havo qilursan?!)

38. Bularning (ya’ni, yuqoridagi oyatlarda man’ etilgan narsalarning) barchasi Parvardigoringiz nazdida makruh bo‘lgan gunohlardir.

40. (Ey mushriklar), Parvardigoringiz sizlarga o‘g‘illarni tanlab berib, O’ziga farishtalarni qiz qilib oldimi?! Darhaqiqat, sizlar og‘ir so‘zni — katta gunohni so‘zlamoqdasiz!

I z o h . Ushbu oyat mushrik arablarning: «Farishtalar Tangrining qizlaridir», degan so‘zlarini inkor qilib nozil bo‘lgandir.

41. Albatta, Biz bu Qur’onda ular eslatma (ibrat) olishlari uchun (turli masal va hikmatlarni) bayon qildik. (Lekin bu eslatmalar) ularni yanada (haqdan) yiroqlashtirur. (Ey Muhammad), ayting: «Agar ular aytganlaridek Alloh bilan birga (boshqa) ilohlar ham bo‘lsa edi, u holda o‘sha (ilohlar) arsh sohibiga (ya’ni, Allohga) qarshi yo‘l izlagan bo‘lur edilar».

43. (Alloh) ular aytgan narsadan pok va nihoyat darajada yuksaqdir.

44. Yetti osmon, yer va ulardagi bor jonzot (Allohni) poklar. Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamdu sano aytish bilan U zotni poklar. Lekin sizlar (ey insonlar), ularning tasbeh aytishlarini — poklashlarini anglamassizlar. Darhaqiqat, U haliym va mag‘firatli bo‘lgan zotdir.

45. (Ey Muhammad), qachon siz Qur’on qiroat qilganingizda, Biz siz bilan oxiratga ishonmaydigan kimsalar o‘rtasida ko‘rinmas parda qilib (tortib) qo‘yurmiz (bas, ular Qur’on ma’nolarini anglay olmaslar).

46. Shuningdek, (Qur’onni) anglay olmasinlar uchun ularning dillarida to‘siqlar va quloqlarida og‘irlik - karlik paydo qilurmiz. Qachon siz Qur’onda yolg‘iz Parvardigoringizni zikr qilsangiz, (mushriklar) orqalariga burilib qochurlar.

47. Biz ularning sizga (ya’ni, sizning qiroatingizga) quloq tutayotgan paytlarida nima sababdan quloq tutayotganlarini va o‘zaro shivirlashib, zolim kimsalar (mo‘minlarga): «Aniqki sizlar sehrlangan, aqldan ozgan kishiga ergashmoqdasizlar» deyayotganlarini juda yaxshi bilurmiz.

48. (Ey Muhammad), ular siz haqingizda (sehrlangan, majnun, shoir deb) qanday misollar keltirganlarini, bas, yo‘ldan ozib (haq) yo‘lni topa olmayotganlarini ko‘ring!

49. Ular: «Suyak va (chirik) murdalarga aylanib ketgach, yana yangitdan yaralib tirilurmizmi?!» dedilar.

50-51. Ayting: «Sizlar xoh tosh yo temir bo‘linglar yoki ko‘ngillaringizda (hayotligini tasavvur qilishi) juda qiyin bo‘lgan boshqa biron maxluq bo‘linglar, (harholda Alloh sizlarni tiriltirur)». Hali ular: «Bizlarni kim qayta tiriltira olur?»— deydilar. «Sizlarni ilk bor yaratgan zot», deb ayting! Hali ular: «U (kun) qachon bo‘lur?» deb (so‘raydilar). «Shoyadki yaqin bo‘lsa», deb ayting!

52. U zot sizlarni chorlaydigan kunda Unga hamdu sano bilan javob berursizlar va o‘zlaringizning (dunyoda) juda oz (muddat) turganlaringizni o‘ylab qolursizlar.

53. Bandalarimga ayting-ki, ular (o‘zaro so‘zlashganlarida) eng go‘zal so‘zlardan so‘zlasinlar. Zero, shayton ularning o‘rtalarida buzg‘unchilik qilur. Darhaqiqat, shayton insonga ochiq dushmandir.

54. (Ey insonlar), Parvardigoringiz sizlarni juda yaxshi bilur. Xohlasa sizlarga rahm-shafqat qilur, xohlasa sizlarga azob berur. (Ey Muhammad), Biz sizni (odamlar) ustiga qo‘riqchi qilib yuborgan emasmiz (ya’ni, sizning vazifangiz faqat Bizning amru farmonlarimizni ularga yetkazmoqdir).

55. Parvardigoringiz osmonlar va yerdagi bor jonzotni juda yaxshi bilur. Haqiqatan, Biz ayrim payg‘ambarlarni ayrimlaridan ustun qildik. Biz Dovudga Zaburni ato etdik.

I z o h . Bu oyat ba’zi mushriklar Muhammad alayhis-salomning payg‘ambar ekanliklariga iymon keltirmay, «Oramizda qanchadan-qancha oliynasab zodagonlar turganida mana shu yetim, yalangoyoq Muhammad payg‘ambar bo‘ladimi?» deyishganida nozil qilingandir. Tangri taolo unda nafaqat makkaliklarni, balki yeru osmonlardagi barcha jonivorlarni ham juda yaxshi bilishini, binobarin, kimni payg‘ambar qilib tanlash ham O’z ixtiyorida ekanligini bayon qiladi va O’zi yuborgan payg‘ambarlariga turli mo‘‘jizalar berish bilan ayrimlarini ayrimlaridan afzal qilib qo‘ygani haqida xabar beradi.

56. (Ey Muhammad, mushriklarga) ayting: «(Allohdan) o‘zga (iloh) deb gumon qilgan kimsalaringizni chorlanglar! Ular sizlardan biron ziyonni arita olmaslar va (uni sizlardan boshqalarga) burib ham yubora olmaslar.

57. Ular (iloh deb) iltijo qiladigan o‘sha kimsalarning o‘zlari ham Parvardigorga qay birlari yaqinroq bo‘lish uchun yo‘l izlarlar. U zotning rahmat-marhamatidan umidvor bo‘lurlar, azobidan qo‘rqurlar. Parvardigoringizning azobi qo‘rqinchlidir.

I z o h. Ba’zi bir toifalar farishtalarni, nasroniylar Iyso payg‘ambarni, yahudiylar esa Uzayr payg‘ambarni iloh deyishib, u zotlarga sig‘inadilar. Ushbu ikki oyat o‘shalar xususida bo‘lib, ularga sig‘inayotgan zotlar Allohning ojiz bandalari ekani bayon qilingandir.

59. (Ey Muhammad, mushriklar sizdan talab qilgan) oyat-mo‘‘jizalarni yuborishdan Bizni faqat avvalgi ummatlar u (mo‘‘jizalarni) yolg‘on deganlarigina qaytardi. Samud qabilasiga ochiq (mo‘‘jiza bo‘lgan) tuyani ato etganimizda uni inkor etdilar (va oqibatda qirilib ketdilar). Biz mo‘‘jizalarni faqat (bandalarimizni halokatdan) qo‘rqitish uchungina yuborurmiz.

60. Eslang, (ey Muhammad), Biz sizga Parvardigoringiz (barcha) odamlarni o‘rab-ihota qilib olgandir, degan edik. Biz sizga (Me’roj kechasida ko‘rsatgan) «Tush»ni va Qur’onda la’natlangan (Zaqqum) daraxtini u odamlar uchun bir fitna-imtihon qildik, xolos. Biz (mushriklarni turli mo‘‘jizalar bilan) qo‘rqiturmiz, ammo bu ularni battar tug‘yonga solur.

I z o h. Payg‘ambar alayhis-salom me’rojdan qaytganlaridan so‘ng, ertalab bu kecha o‘zlarining Alloh taolo huzuriga chiqqanlari va jannatni ham, do‘zaxni ham o‘z ko‘zlari bilan ko‘rganlarini aytib, o‘sha do‘zaxning qoq o‘rtasida Allohning la’natiga uchrab jahannamga tushgan kimsalar uchun «ovqat» bo‘ladigan «Zaqqum» daraxti borligi haqida xabar berganlarida, Quraysh kofirlari: «Sen juda ajoyib tush ko‘ribsan-ku, axir o‘t-olov u daraxtni kuydirib yubormaydimi?» deb u zotni masxara qilib kulishdi. Shunda yuqoridagi oyat nozil bo‘lib, unda Alloh taolo O’z payg‘ambariga O’zining barcha bandalar ahvolidan ogoh zot ekanini yana bir bor eslatib, Me’roj va unda ko‘rilgan narsalar, xususan «Zaqqum» daraxti kishilarning haqiqiy mo‘min yoki kofir ekanligini sinash uchun bo‘lgan bir imtihon-sinov ekanligini ta’kidlaydi va bunday qo‘rqituv sinovlar mo‘minlarning iymonini ziyoda qilsa, kofirlarni battar tug‘yonga solishi haqida xabar beradi.

61. Eslang, Biz farishtalarga Odamga sajda qiling, deyishimiz bilan sajdaga egildilar. Faqat iblis (kibru havo bilan): «Sen loydan yaratgan kimsaga sajda qilurmanmi?» dedi.

62. U (yana shunday) dedi: «Menga xabar bergin-chi, mana shu kimsani mendan ulug‘-ustun qildingmi? Qasamki, agar Sen meni Qiyomat kunigacha (tirik) qoldirsang, albatta, men uning zurriyotini qirib yuborurman, ya’ni, haq yo‘ldan ozdirib, halokat yo‘llariga burib yuborurman, magar ozginalarigina (haq yo‘lda) qolurlar».

63. (Alloh) aytdi: «Bor, (senga Qiyomatgacha umr berdim) Bas ulardan kim senga ergashsa, U holda, shak-shubhasiz, jahannam sizlarga yetarli jazo bo‘lur!

64. Ulardan kuching yetgan kimsani ovozing bilan qo‘zg‘at, ularning ustiga otliq va piyoda (lashkaringni) tort, topgan mol-davlat va bola-chaqalarida ularga sherik bo‘l (ya’ni, ularni haromdan mol-dunyo va bola-chaqa orttirishga unda), ularga (yolg‘on) va’dalar qil». Darhaqiqat, shayton ularga faqat aldovyolg‘ on narsalarnigina va’da qilur.

65. «Mening (iymon-e’tiqodli) bandalarim ustiga esa sen uchun hech qanday saltanat-hukmronlik bo‘lmas. Parvardigoringning O’zi yetarli qo‘riqlovchidir».

66. (Ey insonlar), Parvardigoringiz Uning fazlu marhamatidan (rizqu ro‘z) izlanglar, deb sizlar uchun dengizda kemalarni yurgizib qo‘ygan zotdir. Darhaqiqat, U sizlarga mehribondir.

67. Qachon dengizda sizlarga biron musibat yetsa, sizlar iltijo qiladigan butlar g‘oyib bo‘lur, faqat Uning O’zigina qolur. Endi qachonqi, U zot sizlarga najot berib quruqlikka chiqarib qo‘ygach, sizlar Undan yuz o‘girursiz. Darhaqiqat, inson kufroni ne’mat qilguvchidir.

68. Yo (Alloh), sizlarni quruqlik tomonida ham (erga) yuttirib yuborishidan, yoxud ustingizdan tosh yog‘dirishidan, so‘ngra o‘zlaringiz uchun biron vakil — saqlovchi topolmay qolish (g‘ami)dan xotirjammisiz?!

69. Yoki U zot sizlarni yana qaytadan (dengizga) qaytarib, ustingizga qattiq shamol yuborishidan, bas, kofir bo‘lganlaringiz sababli g‘arq qilishidan, so‘ngra o‘zlaringiz uchun Bizdan o‘ch olib berguvchi birovni topa olmay qolish g‘amidan xotirjammisiz?!

70. Darhaqiqat, Biz Odam bolalarini aziz-mukarram qildik va ularni barrubahrda — quruqlik va dengizda (ot-ulov va kemalarga) chiqarib qo‘ydik hamda ularga halol-pok narsalardan rizqu ro‘z berdik va ularni O’zimiz yaratgan juda ko‘p jonzotlardan afzal-ustun qilib qo‘ydik.

71. Biz har bir odamni o‘z nomai a’moli bilan chorlaydigan (Qiyomat) kunini eslangiz! Bas, kimgaki o‘z kitobi — nomai a’moli o‘ng qo‘lidan berilsa, ana o‘sha kishilar o‘zlariga qilchalik zulm qilinmagan holida, nomai a’mollarini o‘qurlar (ya’ni, unda bu dunyoda qilib o‘tgan barcha yaxshi amallarining savobi bitilgan bo‘lur).

72. Kimki, bu dunyoda ko‘r-gumroh ekan, bas, u oxiratda ham ko‘r va butunlay yo‘ldan ozguvchidir.

73. (Ey Muhammad, mushriklar) sizni Bizning sha’nimizga, (vahiydan) o‘zga narsalarni to‘qib chiqarishingiz uchun — Biz sizga vahiy qilgan oyatlardan aldab-burib yuborishlariga oz qoldi. U holda, (ya’ni, ularning yo‘riqlariga yursangiz), sizni do‘st qilib olgan bo‘lur edilar.

74. Agar Biz sizni (haq yo‘lda) qilmaganimizda, siz ularga bir qadar moyil bo‘lishingizga oz qoldi.

75. U holda albatta Biz sizga dunyo (azobini) ham, oxirat (azobini) ham ikki hissa qilib totdirgan bo‘lur edik, so‘ngra o‘zingiz uchun Bizga qarshi biron madadkor topa olmagan bo‘lur edingiz.

I z o h . Mushriklar payg‘ambar alayhis-salomga ergashishlari uchun u kishi ham o‘zlarining ba’zi shartlarini qabul etishlarini talab qiladilar. Shunda tangri taolo o‘z payg‘ambarini mushriklar fitnasidan ogoh etib yuqoridagi oyatlarni nozil qiladi. Ulug‘ sahobalardan Ibn Abbos roziyallohu anhu aytishlaricha, bu oyatlarda garchi payg‘ambar alayhis-salomga xitob qilingan bo‘lsa-da, bular u kishining ummatlari uchun ham tanbex bo‘lib, Alloh taolo ularni kofirlar ko‘rsatgan yo‘llarga ergashmaslikka buyuradi, aks holda dunyoyu oxiratda baxtsiz bo‘lib qolishlari to‘g‘risida ogohlantiradi.

77. (O’z payg‘ambarlarini quvib chiqargan qavmning halok qilinishi) sizdan ilgari yuborgan payg‘ambarlarimizdan qolgan yo‘l-qonundir. Siz hargiz Bizning qonunimiz o‘zgarganini ko‘rmaysiz.

78. Quyosh og‘ishidan to tun qorong‘usigacha namozni to‘kis ado qiling va tonggi o‘qishni (bomdod namozini) ham (to‘kis ado qiling). Zero tonggi o‘qish (kecha va kunduz farishtalari) hozir bo‘ladigan namozdir.

I z o h. Barcha mufassirlar ushbu oyatni har kuni besh vaqt namoz farz ekanligiga hujjat deb qabul qilganlar.Chunki quyosh og‘ishi bilan «peshin» namozi o‘qiladi. Kishining soyasi o‘ziga ikki barobar bo‘lgach esa «asr» vaqti kiradi. Kun botishi bilan «shom» bo‘lsa, kecha qorong‘usi tushishi bilan «xufton» vaqti kirgan bo‘ladi. Tun tugab, tong boshlangach, (hali quyosh chiqmasdan turib) «bomdod» o‘qish farz bo‘ladi.

79. Kechaning (bir qismida) uyg‘onib o‘zingiz uchun nafl (ibodat) bo‘lgan namozni o‘qing! Shoyadki, Parvardigoringiz sizni (Qiyomat kunida) maqtovli (ya’ni, gunohkor ummatlaringizni shafoat qilib oqlaydigan) maqomda tiriltirur.

80. Va ayting: «Parvardigorim, meni (qabrimga) haqqi-rost (ya’ni, gunoxlardan pok bo‘lgan holimda) dohil qilgin va (Qiyomat kuni tiriltirganingda ham) haqqirost (o‘ng tomonim bilan) chiqargin, hamda men uchun o‘z dargohingdan bir madadkor quvvat ato qilgin».

81. Yana ayting: «Haqiqat (ya’ni, Islom) keldi va botil (ya’ni, kufr) o‘chibyo‘ qoldi. Chunki botil yo‘qolguvchi narsadir».

82. Biz mo‘minlar uchun shifo va rahmat bo‘lgan Qur’on oyatlarini nozil qilurmiz. (Lekin bu oyatlar) zolim-kofir kimsalarga faqat ziyonni ziyoda qilur.

83. Qachon Biz insonga (tinchlik, salomatlik, to‘kinlikni) in’om etsak, u (shukr qilishdan) yuz o‘girib, chetga burilib ketur. Qachon unga (xastalik, kambag‘allik kabi) biror yomonlik yetsa, noumid bo‘lur.

84. Ayting: Har kim o‘z holicha amal qilur. Parvardigoringiz to‘g‘ri yo‘ldagi zotlarni juda yaxshi bilur (va har kimga qilgan ish-amaliga muvofiq jazomukofot berur).

85. (Ey Muhammad), sizdan ruh-jon haqida so‘raydilar. Ayting: «Ruh yolg‘iz Parvardigorim biladigan ishlardandir». Sizlarga juda oz ilm berilgandir.

I z o h. Ushbu oyatda Tangri taoloning hatto O’z payg‘ambarlariga ham ma’lum qilmagan ishlari borligi bayon etilib, barcha insoniyat bilishi mumkin bo‘lgan bilimma’rifat juda oz narsa ekani ta’kidlanadi.

86. Qasamki, agar xohlasak, so‘zsiz, sizga vahiy qilgan narsa — Qur’onni (sizdan) ketkazurmiz, so‘ngra o‘zingiz uchun (ya’ni, Bizdan Qur’onni qaytarib olish uchun) Bizga qarshi biron vakil-homiy topa olmassiz.

87. Illo, Parvardigoringizning marhamati bilangina (Qur’on ne’mati qo‘lingizda, dilingizda boqiydir). Darhaqiqat, U zotning sizga bo‘lgan fazlu marhamati kattadir.

88. Ayting: «Qasamki, agar bor insu jin mana shu Qur’onni o‘xshashini keltirish yo‘lida birlashib, bir-birlariga yordamchi bo‘lsalar-da, uning o‘xshashini keltira olmaslar».

91. Yo sening xurmozor, uzumzor bog‘ing bo‘lib, uning o‘rtasidan yorib daryolar paydo qilmasang,

92. Yoki, o‘zing da’vo qilganingdek, osmonni ustimizga parcha-parcha qilib tushirmaguningcha yoki Alloh va farishtalarini oldimizga keltirmaguningcha,

93. Yoki sening oltindan bir uying bo‘lmagunicha, yoxud o‘zing (ko‘z oldimizda) osmonga ko‘tarilmaguningcha (hargiz senga iymon keltirmaymiz). Toki, bizlarga o‘qiydigan biron kitob tushirmas ekansan, bu (osmonga) ko‘tarilishingga ham hargiz ishonmaymiz». Ayting: «Ey Pok Parvardigorim, men faqat elchi-payg‘ambar bo‘lgan bir odam edim-ku!»

94. Odamlarga hidoyat kelgan paytida, faqat: «Alloh farishtalarni emas, balki) odamzodni payg‘ambar qilib yuboribdimi?!» degan so‘zlarigina ularni iymon keltirishlaridan to‘sdi.

95. Ayting: «Agar bu — Yerda (odamlar emas, balki) farishtalar maskan tutib yurganlarida edi, albatta Biz, (ya’ni, Alloh) ularga osmondan farishta payg‘ambarni tushirgan bo‘lur edik».

96. Ayting: «Men bilan sizlarning o‘rtamizda Allohning O’zi yetarli guvohdir. Albatta, U bandalaridan ogoh va (ularni) ko‘rib turguvchi bo‘lgan zotdir».

97. Alloh kimni hidoyat qilsa, bas, o‘sha hidoyat topguchidir. U zot kimni yo‘ldan ozdirsa, bas, ular uchun Undan o‘zga do‘st madadkorlarni topa olmassiz, ularni Qiyomat kunida yuztuban hollarida ko‘r, soqov, kar qilib tiriltirurmiz. Ularning borar joylari jahannamdir. Har qachon (jahannam o‘ti) susaysa, Biz ularga olovni lovullatib yuborurmiz.

98. Bu Bizning oyatlarimizga kofir bo‘lganlari hamda: «Suyak va (chirik) murdalarga aylangan vaqtimizda yangitdan yaralib qayta tirilurmizmi?!» deganlari sababli, ularga berilgan jazodir.

99. Axir ular (kofirlar) osmonlar va Yerni yaratgan zot – Alloh – ularning (ya’ni, insonlarning) mislini ham yaratishga qodir ekanini bilmadilarmi?! (Alloh) ular uchun (ya’ni, o‘lishlari va qayta tirilishlari uchun) aniq bir muddatni belgilab qo‘ygandir. Lekin zolim kimsalar faqat kufrgagina rozi bo‘lurlar.

100. (Ey Muhammad, u mushriklarga) ayting: «Agar sizlar Parvardigorimning rahmat-rizq xazinalariga ega bo‘lsangizlar, o‘shanda ham (uni) ishlatishdan (tugatib qo‘yishdan) qo‘rqib, mumsiklik-baxillik qilgan bo‘lur edingizlar». (Chunki) inson zoti xasis bo‘lur.

101. Aniqki, Biz Musoga to‘qqiz ochiq oyat-mo‘‘jiza ato etdik. So‘ng u (Fir’avn va uning odamlarining oldiga) kelgan paytida, (unga): «Bani Isroilni (o‘z yurtlari Shomga qo‘yib yuborilishini, Fir’avndan) so‘ragin», (deb amr etdik). Shunda Fir’avn unga: «Ey Muso, hech shubha yo‘qki, men seni sehr-joduga chalingan, deb o‘ylamoqdaman», dedi.

102. (Muso) dedi: «(Ey Fir’avn), sen anavi ochiq-ravshan (mo‘‘jizalarni) faqat osmonlar va Yerning Parvardigorigina nozil qilganini aniq bilursan. Hech shubha yo‘qki, ey Fir’avn, men seni halok qilinguvchi, deb o‘ylamoqdaman».

103. Shunda, (Fir’avn Muso va uning qavmini) quvib chiqarmoqchi bo‘lganida, Biz uni (Fir’avnni) va u bilan birga bo‘lgan kimsalarning barchalarini (dengizga) g‘arq qildik.

104. (Fir’avndan) so‘ng, Bani Isroilga: «Mana shu yerni (Misrni) maskan tutinglar. Endi qachon va’da qilingan oxirat kelganida sizlarning barchangizni (qayta tiriltirib) keltirurmiz», dedik.

105. Biz (Qur’onni) haqqi-rost nozil qildik va u haq (hukm-farmonlarimiz) bilan nozil bo‘ldi. (Ey Muhammad), Biz sizni faqat (mo‘minlarga) xushxabar eltguvchi va (kofirlarni do‘zax azobidan) ogohlantirguvchi qilib yubordik.

106. Siz Qur’onni odamlarga asta-sekin o‘qib berishingiz uchun Biz uni bo‘laklarga bo‘ldik va bo‘lib-bo‘lib nozil qildik.

107. Ayting: «Ey mushriklar), sizlar (xoxlasangiz), Unga ishoninglar, (xohlasangiz) ishonmanglar. Zotan, (Qur’on nozil bo‘lishidan) ilgari ilm (ya’ni, Tavrot) berilgan kishilar (Qur’on) tilovat qilingan vaqtida sajda qilgan hollarida yuzlari bilan yiqilurlar.

I z o h . Ushbu oyat sajda oyati bo‘lib, uni o‘qigan kishi Alloh uchun bir marta sajda qilishi vojib bo‘ladi.

108. Va ular: «Ey Pok Parvardigor! Albatta Parvardigorimizning («Men so‘nggi payg‘ambarimni yuborurman va unga Qur’on nozil qilurman», degan) va’dasi ado qilinguvchi va’dadir», deydilar.

109. Ular, yig‘lagan hollarida, yuzlari bilan yiqilurlar va (Qur’on) ularning xokisorliklarini ziyoda qilur.

110. (Ey Muhammad), ayting: «Alloh, deb chorlangiz, yoki Rahmon Mehribon, deb chorlangiz. Qanday chorlasangizlar-da (joizdir). Zero, U zotning go‘zal ismlari bordir». (Ey Muhammad), siz namozingizni juda jahriy (baland ovozda, oshkora) ham qilib yubormang (toki, mushriklar eshitib, Qur’onni haqorat qilmasinlar) va o‘ta maxfiy ham qilib yubormang (toki, sahobalaringiz tinglabfoydalansinlar). Shularning (ya’ni, jahriylik bilan maxfiylik) o‘rtasidagi yo‘lni tuting!