Бадр кунин аламин олдик беомон,
Жанг кетидан қасос уруши ёмон..
Утба, акам, ёлғиз ўғлим, амаким,
Қасосин олмоқ-чун чиққандим бу кун..
Юрагим қондирдим, назрим ушалди,
Ваҳший таскин бериб, қасдимни олди..

Уруш тугади.. мушриклар туяларига минганча, отларини сурганча маккага қайтиб кетдилар..
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам саҳобалар билан шаҳидларни кўриш, уларни дорулбақога кузатиб қўйиш учун уруш майдонига тушдилар..
У зот тоғ этагида, водийда жонларини оллоҳга сотган, буюк парвардигорларига ўзларини қурбон этган асҳобларини бирма-бир текшириб келар эканлар, тўсатдан.. тўхтаб қолдилар.. Қарадиларда, юзлари тундлашиб жим қолдилар.. тишларини тишларига босиб, кўзларини юмдилар...
Ахлоқий тубанлик шу даражада пастга эниб, бу қадар ваҳшийликка етиб, ўлик жасади бу қадар тилка-пора қилиниб ташланади деб ўйламаган эдилар.. у зот жасадлари ваҳшийлик билан тилиб ташланган амакилари оллоҳ шери ва шаҳидлар саййиди улуғ шаҳид Ҳамза ибн абдулмутталиб олдида турардилар!!
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам кўзларини очар эканлар, ғазабдан кўзлари чақнар эди.. баданлари тилка-пора қилинган амакилари жасадига кўзларини қадаганча:
- Сизга бўлган мусибатимдек энди менга ҳеч қачон мусибат етмаса керак.. ушбу ўриндагидек ғазабга, нафратга минган ўринда ҳеч қачон турмаган эдим..
Сўнгра асҳоблари томон ўгрилдиларда, дедилар:
- Сафийя (Ҳамзанинг опаси) қайғуга тушиб ҳамда мендан кейин суннатга айланишидан хавф этмаганимда йиртқичлар қорнига, қушлар жиғилдонига тушиб кетмагунча Ҳамзани шу ҳолда қолдирардим ... агар оллоҳ уруш майдонларидан бирида Қурайш устидан мени ғолиб қиладиган бўлса худо ҳақи, уларнинг ўттизтасини тиламан..!
Пайғамбар асҳоблари ҳам:
- Оллоҳга қасамки, бирор кун бизни ғолиб этса уларни шундай ёрайлик, тилайликки, арабларнинг етти ухлаб тушига кирмаган бўлсин!
Бироқ, Ҳамзани шаҳидлик билан эъзозлаган оллоҳ ушбу ўринда ҳам уни эъзозлади: унинг ваҳший суратда тилиб ташланган ҳалокатидан адолат, инсоф, тенгликни ҳимоя қилувчи бир буюк дарс олиб келди, ҳатто жазо, қасос вақтида ҳам раҳмдиллик, тенгликни фарз этувчи қонун келтирди..
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам мусибат асносида айтиб юборган юқоридаги қасамларини тугатар тугатмас, жойларидан ҳали жилиб улгурмай ваҳй келиб қолди, ўша ўриндаёқ оллоҳ томонидан ушбу оятлар нозил бўлди:

وَإِنْ عَاقَبْتُمْ فَعَاقِبُوا بِمِثْلِ مَا عُوقِبْتُمْ بِهِ وَلَئِنْ صَبَرْتُمْ لَهُوَ خَيْرٌ لِلصَّابِرِينَ (126) وَاصْبِرْ وَمَا صَبْرُكَ إِلَّا بِاللَّهِ وَلَا تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَلَا تَكُ فِي ضَيْقٍ مِمَّا يَمْكُرُونَ (127) إِنَّ اللَّهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَالَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ (
128)

"125. (эй Муҳаммад), парвардигорингизнинг йўли — динига донолик, ҳикмат ва чиройли панд-насиҳат билан даъват қилинг! улар (сиз билан талашиб-тортишадиган кимсалар) билан энг гўзал йўлда мужодала — мунозара қилинг! албатта, парвардигорингизнинг ўзи унинг йўлидан озган кимсаларни жуда яхши билур ва у зот ҳидоят топгувчи кишиларни ҳам жуда яхши билур.
126 (эй мўминлар), агар сизлар (ўзингизга етган бирон зиён-заҳмат учун) интиқом олмоқчи бўлсангизлар, у ҳолда фақат сизларга етказилган зиён баробарида интиқом олингиз. (аммо) агар (интиқом олмай) сабр-тоқат қилсангизлар, албатта сабр қилгувчи кишилар учун (бу интиқом олмоқдан) яхшироқдир.
127. (эй Муҳаммад, бу даъват йўлида сизга етган озор-азиятларга) сабр-тоқат қилинг. ёлғиз аллоҳ ёрдами билангина сабр қилишга қодир бўлурсиз. уларнинг (яъни, мушрикларнинг динга кирмаганликлари) устида маҳзун бўлманг. уларнинг макру ҳийлаларидан сиқилманг ҳам!
128. Зотан, аллоҳ тақводор бўлган ва чиройли амаллар қилгувчи зотлар билан биргадир. ".
мазкур оятларнинг ушбу ўринда нозил бўлиши ажри оллоҳга қолиб кетган Ҳамза учун жуда улуғ бир мукофот бўлди..

* * *
Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам уни жуда яхши кўрар эдилар.. юқорида айтиб ўтганимиздек, у пайғамбарнинг амакисигина бўлиб қолмай, эмикдош акаси, гўдаклик чоғи ўртоғи, бир умрлик айрилмас дўсти эди..
Бундай видолашув лаҳзалари Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам учун жуда оғир кечди.. у киши Ҳамзани охират ҳаёти сари кузатиб қўяр эканлар, дўстлари учун қиладиган энг яхши алвидоси, хайрлашуви – уҳуд шаҳидлари сонича унга жаноза ўқиш бўлди.. Пайғамбар ва асҳоблари унга жаноза ўқиганларидан кейин яна бир шаҳид келтирилди, қўшиб жаноза ўқидилар... у шаҳидни дафн этдилар.. кейин яна бир шаҳид келтирилди, унга қўшиб Ҳамзага яна жаноза ўқидилар.. шу зайлда қайси бир шаҳид келтирилса Ҳамзани жойидан жилдирмасдан шаҳидга қўшиб, Ҳамзага ҳам ўқийвердилар... барчаси бўлиб Ҳамзага етмишта жаноза ўқидилар..

__________________

Оҳори тўкилган уйлардан эниб,
Очиққўл Ҳамзага йиғлагил бироз..
Тисланган, пишқироқ отларга миниб,
Ўрмон шери каби ўкирган шоввоз..

Ҳошим авлодидан кўзга илинган,
Ҳақиқат йўлида янчган ботилни..
Шамширлар тиғи-ла шаҳид қилинган...
Оллоҳ шал айласин Ваҳший қотилни..

Абдуллоҳ ибн Равоҳа р.а. эса бундай дейди:

Ўзум йиғлаб, кўзум йиғлаб, ёшимни жолалар қилдим,
Фиғондин тортиб оҳ-зорлар, самоға нолалар қилдим..

Кишилар тарқатуб ахбор, "Йиқилди Шери Ҳақ" дерлар,
Мусулмонларға кўп қайғу, паямбар куйганин билдим..

Або Яъло, куюб борлиқ, фиғондин титради ерлар,
Сенингдек эзгу, чин эрнинг рисойинг* қилғали келдим..

Сафийя бинти Абдулмутталиб – пайғамбар аммаси, Ҳамзанинг опаси эса, узун марсия ёзган бўлиб, жумладан қуйидагиларни айтади:

Ҳамзани ҳақ Илоҳи, Қудратли Ҳақ таоло,
Жаннат сари чақирди, унда тирик, хуш бўлар..
Ушбу дамни орзиқиб кутар эди доимо...
Ҳамзани маҳшар куни неъматдан сархуш қилар..

Қасам ичиб айтаман: унутмасман сени ҳеч!
Токи ҳар тонг ғириллаб эсаркан майин шамол..
Мудом ёдда тутаман, йиғи бирла эрта кеч..
Сафарда ҳам, уйда ҳам, умрим бўлгунча завол..

Ҳақнинг жасур Арслони, қавмим саййиди бўлиб,
Қалқон қилиб кўксини, ҳар ёвга бўлди қўрғон..
Жарчилар ўлимини юраркан эълон қилиб,
Дерман: Оллоҳ ёрлақаб, рози бўлсин, укажон!

Юқоридаги марсиялар нақадар холис, нақадар ажойиб бўлсада, Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг айтган видолашув сўзлари, жасади тепасида турар эканлар, шаҳидлар орасида кўриб айтган сўзлари унинг учун энг афзал марсия ўрнида бўлган эди:
- Сизга Оллоҳнинг раҳмати бўлсин.. Доимо қариндошлик ришталарини боғлаб юрувчи дилкаш, барча ўринларда яхшилик қилиб юрувчи яхшилик кони эдингиз..

* * *

Дарҳақиқат, пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг ушбу мусибати жуда катта бўлиб, бунга тассалли топиб кетиш анчагина қийин эди.. Лекин йўлда тақдир Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам учун ажойиб бир тасаллини бекитиб турар эди..
Уҳуддан маҳаллалари томон кетар эканлар, йўлда Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам Бани Динор қабиласидан бир аёл ҳовлиси ёнидан ўтдилар.. Унинг Уҳуд жангида отаси, эри, укаси шаҳид бўлган эди.. Ғазотдан қайтиб келаётган мусулмонларни кўриши билан улар томон югуриб жанг тафсилотини сўрай бошлади.. Шунда улар бироз сўзлашганларидан сўнг унга эри, дадаси, укаси учун таъзия билдирдилар.. Ушбу ўринда бу аёлнинг жавобига эътибор беринг.. Аҳволига бир назар ташланг.. Шартта йиғи келиб, оҳ-воҳ қилиб қолиш ўрнига бесабрлик билан:
- Росулуллоҳ нима қилдилар?
- Тинч.. Қўрқманг, у киши сиз кутгандек, соғлар..
- Мен аввал бир кўрай.. Кўрсатинглар менга!
Улар Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам етиб келишини кутиб турдилар.. Узоқдан Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни кўриши билан югуриб, яқинлашганда йиғлаб ушбу сўзларни деди:
- Сиз омон экансиз, барча мусибат биз учун енгил..!!

* * *
Ҳа... Ушбу аёлнинг бундай фидойилиги унга билдирилган барча таъзиялардан афзал, барча тасаллилардан устун эди..
Бундай тенги йўқ ҳолат ўзни қурбон этиш, фидокорлик дунёсида ҳали ўтмаган бўлса керак.. Бир бечора аёл бир куннинг ўзида, балки бир лаҳзада ҳам дадаси, ҳам эри, ҳам укасидан ажрайдида, юраги тоғдек келадиган кишини ҳам гурсиллатиб йиқитадиган ушбу хабарни айтувчига "Росулуллоҳга нима бўлди?" деб сўрайди..!!
Шубҳасиз, ушбу ҳолат Оллоҳ шери ва шаҳидлар саййидига таъзия ва тасалли сифатида пайғамбар соллаллоҳу алайҳи ва саллам учун тақдирнинг гўзал услубда чизиб қўйган, вақтини чиройли белгилаган бир туҳфаси эди..

==============
* Рисойинг - марсиянг.

Tugadi. Kelgusi tarjimai hol ulug' sahobalardan yana biri Abdulloh ibn Mas'ud radiyallohu anhu haqlarida bo'ladi inshoolloh.

* * *

Абдуллоҳ ибн Масъуд Оллоҳнинг солиҳ бандаси ва унинг амонатли пайғамбарининг Рабб таолога дуо ила ёлвориб ҳали сут келмаган елинни силаганини, шунда пучайиб ётган елин шишиб, ичгувчилар учун жуда ёқимли бўлган, хуштаъм, беғубор сут келаётганини кўрганда бениҳоя таажжубга тушиб, мафтун бўлган эди..
Исломнинг ўша илк кунларида бу киши билмас эдики, кўраётган бу мўъжизаси ўшал улуғ пайғамбар қўлида содир бўлаётган энг оддий мўъжизадир.. Билмас эдики, бу улуғ пайғамбар қўлида ҳали дунёни зир титратиб, оламни ҳидоятга, нурга тўлдирувчи мўъжизалар келади..
Билмас эдики, бўлиб ҳам ўзи – Уқба ибн Абу Муайт қўйларини боқиб юрадиган нозиккина, кучсиз, камбағал бир мардикор бола ҳали ўша мўъжизаларнинг бирига айланажак..! Бу мўъжиза Ислом уни тарбиялаб, ўшандай заиф, ночор боладан ўз иймони орқали барча Қурайш ғўдайганларини, зодагонлар тумшуғини ерга ишқайдиган киши қилиб етиштирганда юз беради..! Ўшанда Макка зодагонлари ёнидан ўтишга журъати етмайдиган, ўтса ҳам доим боши эгик, тез-тез қадам босиб ўтиб кетадиган йигит мусулмон бўлганидан кейин Каъба ёнидаги зодагонлар йиғини ёнига бориб Қурайшнинг барча саййидлари, зодагонлари ўтирганда улар тепасида туриб ўзининг таъсирли, ширин овозини Оллоҳ Қуръонининг оятлари ила баралла қилади!!
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ الرَّحْمَنُ (1) عَلَّمَ الْقُرْآَنَ (2) خَلَقَ الْإِنْسَانَ (3) عَلَّمَهُ الْبَيَانَ (4) الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ (5) وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ (6)
Бениҳоя раҳмли, беҳад меҳрибон Оллоҳ номи билан бошлайман. Бениҳоя раҳмли зот бўлмиш Оллоҳ Қуръонни ўргатди. Инсонни яратиб, унга (ўзаро бир-бирини англаб тушуниши учун) баён – нутқни ўргатди. Қуёш билан ой Оллоҳ ўлчаган ҳисоб бўйича юради. Самодаги юлдуз ҳам, ердаги ўт-ўлану дов-дарахт ҳам барчалари Оллоҳга сажда қиладилар.
Ибн Масъуд юқоридаги оятларни ўқир экан, Қурайш катталари карахт ҳолга келган, на кўриб турган кўзларига ишонар, на эшитаётган қулоқларига инонар эдилар.. Уларнинг барчаси қаршисида барчасига "кўриб қўй" дегандек иш қилаётганини ҳеч ақлларига сиғдира олмас эдилар. Наҳотки шу рўпараларида турган йигит зодагонларидан бирининг қўйини боқиб юрадиган мардикор чўпон камбағал Ибн Масъуд бўлса!!!
Шу ерда ўша ҳаяжонли воқеани ўз кўзи билан кўрган Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳуга қўйиб берайлик, айтиб берсин..
"Маккада Росулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан сўнг Қуръонни овозини баралла қўйиб ўқиган зот Абдуллоҳ ибн Масъуд бўлади.. Бир куни саҳобалар тўпланишиб ўзаро суҳбат вақтида:
- Худо ҳақи, Қурайш ҳалигача Қуръонни овоз чиқариб ўқиётган кишини эшитгани йўқ, уларга эшиттириб қўядиган одам бормикин.. дейишди.
- Мен, деди Абдуллоҳ ибн Масъуд.
- Сенга қўрқамиз, бўлса ҳам улардан қутқара олишга қурби етадиган қабиласи бор одам бўлиши керак, дейишди..
- Қўяверинглар, Оллоҳ ўзи қўриқлаб олади, деди Ибн Масъуд.
Эрталаб чошгоҳ маҳали ибн Масъуд мақом (Иброҳим а.с. мақомлари, Каъбани қураётганда турган ер, ҳозир қубба шаклида иҳота қилиниб, сал орқароққа суриб қўйилган) ёнига келди.. Қурайш ўзининг ўтиришида Каъба ёнида тўпланишган. Мақом ёнида тик турдида овозини баланд кўтариб ўқий бошлади:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ الرَّحْمَنُ (1) عَلَّمَ الْقُرْآَنَ....
Кейин улар томонга ўгирилиб яна ўқишда давом этди.. Улар аввалида парво қилмадилар, кейин: "Ибн Умм Абд" (Ибн Масъуднинг лақаблари) нима деяпти? Муҳаммад келтирган нарсадан ўқияптими??! дедиларда, ўрниларидан туриб келиб дўппослай бошладилар, у эса ўқишда давом этар эди..! Охирда саҳобалар олдига юз-кўзи шишиб, бадани моматалоқ бўлиб қайтиб борди..
- Худди шундай бўлади деб қўрқувдикда.. дейишди улар..
- Оллоҳ душманлари бугунгидек кўзимга ожиз кўринмаган эди.. Хоҳласаларинг эртага ҳам бу ишни такрорлайман, деди.
- Етади.. Шундоқ ҳам улар хоҳламаган нарсани эшиттирдинг, дейишди.."
Ҳа... Елин тўсатдан тўлиб, вақти келмай сут оқиб келганда ҳайрону лол қолиб, мўъжизага мафтун бўлган Ибн Масъуд унинг ўзи ҳам, ўзи каби бошқа оддий камбағаллар ҳам Оллоҳ байроғини юқори кўтарган маҳал, қуёш нури, кундуз ёғдусини доғда қолдургудек нурга тўлган маҳал пайғамбарнинг йирик мўъжизаларидан бирига айланишларини ҳали умуман билмас эди...
Билмас эдики, мазкур кунлар жуда яқин келажакда келажак!!
Дарҳақиқат, ўша кун кўз очиб юмгунча етиб келиб, камбағал, бечора бир мардикор бола мўъжизалардан бирига айланди!!

* * *

=====================
* Тусоқ қўй - ҳали қўчқор яқинлашмаган урғочи қўзи.